<<   N. 6148   >>

★ Pietro d’Abano [circa 1257-circa 1315]. [Carta 2 recto] Conciliator differenti//arvm philosophorvm et// precipve medicorvm cla//rissimi viri Petri de Abano patavini foeliciter incipit.// Prologvs. Mātuae [Mantova], Lodouicus Carmelita primus// hoc opus aere īprimi iussit Mātuae per Thomā Septēcastrēsem de ciuitate Hermāni & Johannē //Burster de Cāpidōa socios. Anno uerbi icarnati// MCCCCLXXII (1472).

In folio (cm. 42), cc. [1 bianca] [362] [1 bianca], senza segnatura, a 2 colonne di 56-58 righe per colonna.

Come riferiscono Bezza e Treccani (infra), è caratteristica comune della concezione medievale l’unità di astronomia e astrologia sotto una medesima denominazione: “Se in Adelardo Bath abbiamo il singolare termine di astronodia da cui astronomia e astrologia si dipartono, in Alberto Magno il termine è astronomia, in Pietro d’Abano astrologia, ma per entrambi si divide in scientia quantitatum figurarum e in scientia judiciarum. Nella prima ravvisiamo l’astronomia, l’astrologia nella seconda. Questa distinzione, che muove da una denominazione comune e indissolubile, permane fino a tutto il Quattrocento”.

Pietro d’Abano o Pietro Da Padova fu amico intimo di Filippo il Bello. Ebbe cattedra a Padova di medicina e filosofia naturale, dove lo studio dell’astrologia era antico e consolidato, facendosi risalire ad Ezzelino II. Fece nel corso della sua vita lunghi viaggi, che lo portarono fra l’altro a Costantinopoli, dove rimase lungo tempo, e a Parigi, dove forse insegnò. Fu medico famoso ed apprezzato. Sospettato di eresia (sosteneva che la Resurrezione di Cristo era dovuta a precedente morte apparente), fu convocato, attorno al 1310, alla Corte del Papa ad Avignone: processato, fu assolto con verdetto unanime perché disse che, pur derivando il Diluvio Universale da una congiunzione tra Giove e Saturno, la relativa determinazione doveva farsi risalire a volontà divina. Tuttavia, dopo la sua morte la sua effigie e i suoi resti furono diseppelliti e bruciati: l’argomento che gli era valso l’assoluzione in vita non ebbe dunque eterna efficacia persuasiva.

Il Conciliator, la sua opera più importante, ebbe grande rinomanza e decine di edizioni: in esso vi si afferma il principio del determinismo astrale e, dal punto di vista dei rapporti tra astrologia e medicina, il pensiero del suo Autore può esser sintetizzato con le parole “Astrologus optimus multum malum prohibere potest”. Nonostante più volte richiami l’intervento delle stelle ai fini diagnostici, il Conciliator resta comunque un testo di medicina.

Editio princeps.

Esemplari: Darthmouth College, Hanover, New Hampshire; Yale University, Medical School; New York Academy of Medicine; Princeton University; University of Delaware; Virginia Historical Society Library, Richmond; University of Chicago; University of Iowa; UCLA Library, Los Angeles; University of California, Irvine; University of California, San Francisco; University of California, Regional Library; McGill University, Montréal, Québec; Glasgow University; Cambridge University; Albert & Victoria National Library of Art; University of Newcastle; British Library (esemplare che ha sole [354] carte); BNF (2); Bibl. Universitaire Montpellier; Universidad de Barcelona; Bibl. Apostolica Vaticana; Accademia dei Lincei e Corsiniana, Roma; Bibl. Civica Verona; Bibl. Guarnacci Volterra; Bibl. Univ. Krakow; Universitätsbibliothek Würzburg; Bayerische Staatsbibliothek München; Kungl. Bibliotheket, Stockholm.

Bibliografia: Hain 1; Klebs 773.1; GW M31841.

Altre edizioni:

★ 1476 Venezia, Gabriele de Pietro, a spese di Thomas di Tarvisio [in gg9 recto: […] a Ma//gistro Gabriele de Taruisio spectabilis & egre//gii uiri domine Thome triuisani ueneti i[m]pe[n]sa. qui ut cor//rectionres redderentur: Excellentissimus artium & medici//ne doctor dominus magister Petrus de carariis de mõ// e filice theoricã medicine in preclarissima gymnasio pa//tauino […] accuratissime reuisit. atq[ue] ultimam supra// criptam questione[m] de terminatione ueneno[rum] subtilissi//me compilauit.// Venetiis D. Andrea Vendramino Duce// Existente. 1476], in folio, 36 cm, a10 b-d8 e-f10 ff10 g10 G6 H4 h-z8 &6 )8 Ŗ6 aa-dd6 ee-ff8 gg10, cc. [1 bianca] 278 [1 bianca], 69 righe per colonna, [carta 2 recto] Conciliator differentia//rvm philosophorvm: et// precipve medicorvm// cla//rissimi viri Petri De Aba//No patavini feliciter in//cipit Prologvs. Esemplari: Bibl. Naz. Marciana, Venezia; Bibl. Agnesiana, Vercelli; Bibl. Durazzo Genova; Bibl. Civica Bergamo; Bibl. Naz. Universitaria Torino; Bibl. Casanatense Roma; Accademia dei Lincei e Corsiniana, Roma; Bibl. Palatina Parma; Bibl. Universitaria Padova; Bibl. Estense Universitaria, Modena; Bibl. Provinciale Chieti; Bibl. Com. Pescia; Bibl. Naz. Centrale Firenze; Bibl. Com. Sassoferrato; Bibl. Com. Siena; Glasgow University; Victoria & Albert Museum Library; New College Library, Oxford; British Library (2); BNF; Bibl. Mun. Rouen; Universidad Barcelona; Bibl. Nacional Madrid; Archivio Capitular Barcelona; Herzogin Anna Amalia Bibliothek Weimar; Gutenberg Museum Mainz; Stadtbibliothek Trier; Bayerische Staatsbibliothek München; Württembergische Landesbibliothek Stuttgart; Universitätsbibliothek Leipzig; Universitätsbibliothek Freiburg; Universitätsbibliothek Köln; Universitätsbibliothek Erlangen Nürnberg Hauptbibliothek; Staatsbibliothek Bamberg; Koninklijke Bibliotheek; Universitetsbibliotek Kulturarvet Uppsala; Österreichische Nationalbibliothek Wien (2); University of Chicago; University of Iowa; New York Academy of Medicine; Darmouth College Library, New Hampshire; Harvard University, Medical School; Yale University; National Library of Medicine of the USA. Bibliografia relativa: Klebs 773.2; Hain-Copinger 2; GW M31852;

★ 5 febbraio 1483, Venetiis, Johannes Herbort de Seligenstadt, in folio, cm. 32, a-h8 F10 G6 H-L8 i-t8 u-v6 x-y8 z6 [ ]6 )8 Ŗ8 aa-cc6 dd-ee8 ff-gg6, cc. [284], la prima bianca, in due colonne a 63 righe per colonna. Al recto di a2: Conciliator differentiaru[m] philosophoru[m] & preci//pue medicoru[m] clarissimi viri Petri de Abano Pata//vini feliciter incipit. Al verso di gg2: Exegimus deo fautore op[us] Co[n]ciliatori[us] magistri// Petri ab Aba[n]o medico[rum] physico[rum]q[ue] sua tempesta//te p[rin]cipis: impe[n]sa v[er]o caractereq[ue] iucundissimo ma//gistri Joha[n]nis herbort de Selge[n]stat alemani cuius// ars & ingeniu[m] ceteros facile sup[er]minet o[mn]es: Impres//sum Venetijs a[n]no v[ero]. 1483. nonis febru[ar]is. Esemplari: Bibl. Com. Assisi; Bibl. Universitaria Pavia; Bibl. Com. Ferrara; Bibl. Civica Cosenza; Accademia dei Lincei e Corsiniana, Roma; Bibl. Universitaria Croce; Bibl. Com. Sora; Bibl. Civica Verona; Bibl. Veroli; British Library; Wellcome Library; Universidad de Valladolid; Universitätsbibliothek Freiburg; Universitätsbibliothek Innsbruck; Ratschulbibliothek Lünenburg; Stadtbibliothek Trier; Stadtbibliothek Nürnberg; Niedersächische Staat und Universitaatbibliothek Göttingen; Universitätsbibliothek Würzburg; Württembergische Landesbibliothek Stuttgart; Bayerische Staatsbibliothek München (2); Universitätsbibliothek Erlangen, Nürnberg Hauptbibliothek; Stadtbibliothek Memmingen; Universitätsbibliothek Lund; Österreichische Nationalbibliothek Wien; BNF; Bibl. Nationale et Universitaire Strasbourg; Cathedral Library Durham; Wellcome Library; Österreichische Nationalbibliothek Wien; Henry Huntington Art Collections and Botanical Gardens, San Marino, California; College of Physicians, Philadelphia;The National Library of Medicine of the USA; Yale University, Medical School; Stanford medical University. Bibliografia relativa: Hain-Copinger 6; Klebs 773.3; GW M31858;

6 novembre 1490, Eregimus Deo fautore opus Conciliatoris magi//stri Petri de abano medico[rum] & physic[orum]q[ue] sua tem//estate principis: Impressum Papie [Pavia] per Gabrielem// De grassis anno dñi 1490 die sexta nouembris, con l’incipit seguente: Conciliator differentiarû philosophorum & preci//pue medico[rum] clarissimi viri Petri de AbanoPa//tauini feliciter incipit, in folio cc. [292], su due colonne a 63 righe per colonna. Esemplari: British Library; Niedersächische Staats und Universitaatbibliothek, Göttingen; Médiathèque de l’agglomération Troyenne; Bibl. d’étude et d’information, Grenoble; Bodleian Library, Oxford; Universidad de Barcelona; Det Kongelige Bibl. Copenhagen; Bayerische Staatsbibliothek München; Württembergische Landesbibliothek Stuttgart; Gutenberg Museum Mainz; Universitätsbibliothek Tübingen; Universitätsbibliothek Salzburg; Universitätsbibliothek Innsbruck; Bibl. Universidad Zaragoza; Universidad Coimbra; Bibl. Mun. Orléans; Bibl. Mun. Troyes; Bibl. Mun. Toulouse; Bibl. Com. Passerini Landi, Piacenza; Bibl. Queriniana Venezia; Bibl. Com. Ferrara; Bibl. Civica Fermo; Bibl. Com. Aurelio Saffi, Forlì; Seminario Vescovile Bressanone; Bibl. Estense Universitaria, Modena (2); Bibl. Civica Padova; Bibl. Com. Palermo; Bibl. Mun. Antonio Panizzi, Reggio Emilia; Bibl. Casanatense Roma; Bibl. Com. Classense, Ravenna; Bibl. Naz. Universitaria Torino; Harvard University, Medical School Countway Library; Henry Huntington Art Collections and Botanical Gardens, San Marino, California; College of Physicians, Philadelphia; Brown University, Providence. Bibliografia relativa: Klebs 773.4; Hain-Copinger 3; GW M31846;

17 febbraio 1496, Venetijs, Lucantonio Giunta, in 4°, cc. 273, 69 righe per colonna. Fonti: Klebs 773.5; Copinger III 293 n. 2a; GW M31850;

★ 15 marzo 1496, al recto della carta 265: Petri Aponensis libro Conciliatoris diuini. Et eiusde[m] de// venenis finis deo duce ipositus est a Boneto Locatello// Bergomense Nobilis viri dñi Octaviani Scoti Me//doetiensis impensa […]// Venetijs Idibus Martiis. 1496. Dño Augustino Barba//dico Principe felicissimo regente.// Finis, in folio, 33 cm, A-Z8 AA8 aa-bb8 (10, cc. 266, 66 righe per pagina, con l’incipit seguente: Conciliator differentiarum philosophorum: & preci//pue medicorum clarissimi viri Petri de Abano Pataui//ni feliciter incipit. Capilettera xilografici a sfondo nero; incisione circolare al recto della carta 30; incisione al recto della carta 121; marca tipografica al verso della carta 265; incisione (due figure umane con i muscoli addominali scoperti) al recto della carta [266], il cui verso è bianco. Esemplari: Bibl. Civica Bertoliana, Vicenza; Bibl. Civica Verona; Bibl. Fondazione Cini, Venezia; Bibl. Angelica Roma; Accademia dei Lincei e Corsiniana, Roma; Bibl. Universitaria Alessandrina, Roma; Bibl. Com. Palermo; Bibl. Universitaria Padova (2); Bibl. Statale Lucca; Bibl. Civica Ambrosiana Milano; Bibl. Naz. Braidense Milano; Bibl. Universitaria Bologna; Bibl. Com. Archiginnasio Bologna; Bibl. Com. Ferrara; Bibl. Civica Berio Genova; Bibl. Naz. Centrale Firenze; Bibl. Naz. Vittorio Emanuele III, Napoli; Seminario Vescovile Novara; Bibl. Naz. Universitaria Torino (3); Bibl. Apostolica Vaticana; Universidad de Barcelona; Universitetsbibliotek Uppsala; Corpus Christi College Library, Oxford; Merton College Library, Oxford; Edinburgh University; Bodleian Library, Oxford; Manchester University; Institution of Electrical Engineers, London; Cambridge University; Royal College of Physicians of London; Universiteit Leiden; Landesbibliothek Jena; Universitätsbibliothek Leipzig; Studienbibliothek Dillingen; Bayerische Staatsbibliothek München (2); Bibl. Mun. d’étude et de conservation, Besançon; Russian State Library; Henry Huntington Art Collections and Botanical Gardens, San Marino, California; Philadelphia University; Academy of Medicine, New York; Harvard University, Medical School, Countway Library; Yale University, Medical School. Bibliografia relativa: Klebs 773.6; Hain 4; GW M31860;

17 gennaio 1504, Impressum Venetijs. Anno Dni. 1504. die. 17. Januarij. Regnante Leonardo Lauredano principe felicissimo, Franciscus Argilanes praefatus est, in 8°, 15 cm, A-Z8 AA-II8 KK10, cc. 265 [1], con il titolo Conciliator differentiarum philosophorum: a precipue medicorum clarissimi viri Petri de Abano Patauini feliciter incipit. Esemplare della University of Texas, Medical Branch, Galveston, Texas. Bibliografia relativa: Adams A 8;

3 agosto 1520, Venetiis, mandato et expensis Luceantonii de Giunta florentini, in folio, ✝8 a-z8 §8 )8 Ŗ8 A-F8 G10, cc. [8] 263 [3], con il titolo Conciliator. Conciliator differentiarum philosophorum: et medicorum in omni disciplinarum genere eminentissimi Petri de Abano Patauini: cum duplici antiqua tabula: Differentiarum videlicet: et tractatus de Uenenis. Nouissime post omnes impressiones ubique locorum excussas: collatis multis exemplaribus: affatim recognitus: cunctisque mendis et erroribus expurgatus [...] Adiectis insuper Simphoriani Camperii Lugdunensis subtilissimis additionibus: eiusdem Petri de Abano hereses reffellentibus […]. Esemplare della Bibl. universitaria Genova. Bibliografia relativa: Adams A 9;

★ 20 settembre 1521 [al colophon, al verso della carta 259: Explicit liber Petri aponensis Conciliator differentia[rum]// Phorum medicorumq[ue] appellatus: eiusdemq[ue] tractatus de// venenis: ac etiam questio de venenis Petri Cararij: criba//tionesq[ue] Symphoriani Champerij in Conciliatore ipsus// edite: Omnia suma cu[m] diligentia nuper Uenetijs impres//sa sumptibus & arte heredum domini Octauiani Scoti ci//uis Modoetiensis sociorumq[ue]: anno a Christi ortu 1521.// die. 20 septembris], in folio, 32 cm, a6 a-z8 §8 )8 Ŗ8 A-E8 F-G6, cc. [6] 259 [1 bianca]. Testo su 2 colonne. Grandi capilettera xilografici. Note a stampa al margine. Dedica ad Amadeus Scotus al verso del titolo. Il titolo è il seguente: Conciliator// Petri Aponensis medici ac philosophi celeberri//mi: Liber conciliator differentia[rum]philosopho[rum] precipueque me//dico[rum] appellatus: nouiter castigatissime i[m]presssus: collatusq[ue]// cum exe[m]plari q[uod] fuerat manu p[ro]pria castigatus senis illius// nostra te[m]pestate celeberrimi Ioa[n]nis Aquilani: qui sum//[m]a cum laude dni practica medicine ordinarie Pa//taui est professus: ita vt in aliq[ui]bus locis due vel// tres integre linee sint addite: & plures aliqua[n]//do que in exemplaribus prius vbiq[ue] im//pressis deerant: que semicirculis q[ui]bus//dam in margine positis sunt signate:// vt eas facile vnusq[ui]sq[ue] possit reco//gnoscere. Adiectis etiam in// margine locis fere o[mn]ibus// quibus possint facile// omnes reperiri au//ctoritates ab// eode[m] citate a regione ipsaru[m]: que inumere fere sunt.// Eiusdem insuper libellus de venenis brevis & vtilis.// Questio etiam de venenis ad terminum.// Symphoriani preterea Cribrationes contra eun//dem Conciliatorem. Esemplari, fra gli altri: Bibl. Naz. Centr. Vittorio Emanuele II, Roma; Bibl. Naz. Centr., Firenze;

14 febbraio 1523, Papie [Pavia] mandato & expensis Girardi de Zeis// & Bartholomei de Morandis Anno// Domini 1523. Die. 14. februarij, in folio, testo su 2 colonne, ✝8 a-z8 §8 )8 Ŗ8 A-F8 G10, cc. [8] 263 [3], con il titolo Conciliator differentiarum philosophorum: & medicorum// in primis doctoris in omni disciplinarum genere eminen//tissimi Petri de Abano Patauini: cum duplici antiqua// tabula: Differentiarum videlicet: & tractatus de ve//nenis. Nouissime post omnes impressiones ubiq[ue]// locorum excussas: collatis multis exemplaribus: affatim recognitus: cunnctisque mendis & errori//bus expurgatus. Citatis denuo in margine// omnium doctorum in fonte locis. Adie//ctis insuper Sunphoriam Camperij// Lugdunensis subtilissimis additio//nibus […]. La prefazione è di Scipione Ferrari. Esemplare della Bibl. civica Queriniana, Brescia;

4 agosto 1526, Impressa omnia Venetiis, accurate solitaque diligentia impensis nobilis viri domini Lucae Antonij Iunta florentini in eiusdem officina. Anno ab incarnatione verbi. Millesimo quingentesimo vigesimosexto pridie nonas Augusti, in folio, 31 cm, ✝6 a-z8 §8 )8 Ŗ8 A-D8 E-H6, cc. [6] 263 [1]. Grandi incisioni al recto della carta 30 e al verso della carta 231. Prefazione di Luca Panaetius. Esemplare della Newcastle University;

marzo 1548, Venetiis, apud Iuntas, in 8°, 31 cm, ✣8 A-Z8 Aa-Mm8 Nn10 (B1-8 e non Bb1-8), cc. [8] 289 [1 bianca], testo in gotico su 2 colonne, capilettera xilografici, con il titolo Conciliator// Controversiarvm, quae inter philo//sophos et medicos versantvr, Petro Abano Patavino,// philosopho ac medico clarissimo// Avctore// Libellus de Venenis. Eodem auctore.// Petri Cararij Quaestio de Venenis ad terminum.// Symphoriani Champerij Lugdunensis in Concilia//torem cribationes.// Quae omnia nuperrime à uno doctissimo accuratissime sunt recognita,// uarijs annotationibus, ac indice locupletiori illustrata. Esemplare della Bibl. Naz. Braidense, Milano;

★ 1564-1565, Venetiis, Apvd Ivntas MDLXV [In mm3 verso: Explicit Conciliator Differentiarum Philosophorum, ac Medicorum,// celeberrimi Petri de Abano Medici Patauini, nouissime emenda//tus, Venetijs impressus, in officina H[a]eredum Lucaeantonij// Iuntae. Anno Domini MDLXIIII (1564), in 8° (31.1 cm), ☩-☩☩☩6 a-z8 aa-ll8 mm4, cc. [18] 275 [1 bianca]. Incisione del giglio fiorentino al frontespizio. Note a stampa al margine. Testo su 2 colonne. Piccoli capilettera xilografici. Il titolo è il seguente: Conciliator// Controversiarvm, Qvae Inter Philosophos// Et Medicos Versantvr,// Petro Abano Patavino,// Philosopho Ac Medico Clarissimo,// Avctore.// Quibus nunc in margine per numerum adiunximus rationes, quae ad partes// confirmandas, confutandas, atque conciliandas pertinet.// Libellus de Venenis, Eodem auctore.// Petri Carrarij Quaestio de Venenis ad terminum.// Symphoriani Champerij Lugdunensis// in Conciliatorem cribrationes.// Index tum rerum tum verborum copiosissimus, nuper additus.// Quae nunc magno studio, ac diligentia, cum antiquioribus exemplaribus// à viro doctissimo sunt collata. Esemplari: Bibl. civica Cuneo; Bibl. Istituto geologico salesiano S. Tommaso d’Aquino, Messina; Bibl. Seminario Maggiore, Padova, Bibl. universitaria Pisa; Bibl. centrale area umanistica Univ. Degli studi, Urbino; Bibl. civica Carlo Bonetta, Pavia; Bibl. Lancisiana, Roma; Bibl. Mun. Antonio Panizzi, Reggio Emilia; Bibl. Naz. Centr. Vittorio Emanuele II, Roma; Bibl. universitaria Alessandrina, Roma; Bibl. civica Favorino Brunod, Torino; Bibl. civica Bertoliana, Vicenza; Universitätsbibliothek Basel; Aberdeen University; Wellcome Library; Chetham’s Library, Manchester; Staatsbibliothek Berlin; Niedersächsische Staats und Universitätsbibliothek, Göttingen; Universitäts und Landesbibliothek Sachsen Anhalt, Halle; Thüringer Universitäts und Landesbibliothek, Jena; Sächsische Landesbibliothek Staats und Universitätsbibliothek, Dresden; Bibliothek der Ludwig-Maximilians-Universität München; Universitätsbibliothek Erlangen Nürnberg Hauptbibliothek; Österreichische Nationalbibliothek Wien; BNF (4); Bibl. Carré d’art, Nìmes (2); Bibl. municipale Nancy; Académie nationale de la médecine, Paris; Bibl. Nacional Madrid; Yale University; The National Library of Medicine of the USA; Harvard University, Medical School, Countway Library. Bibliografia relativa: Riccardi II III 157; Graesse I 2; Adams A 7; Bezza I 36 e II 681; Thorndike V p. 121; Treccani XXVII 232;

1597, Hanoviae [Hannover], Apud Gulielmum Antonium, in 8°, 17 cm, )(-)( )(8 A-Z8 Aa-Dd8 A-F8, cc. [16], pp. 432, 96, con il titolo Everardi Bronchorst I C. Enantiophanōn [in greco] centuriæ duæ, & conciliationes eorumdem, iuxta seriem Pandectarum dispositæ; his iam recens seorsum accessit Ioan. Mercerii I C [...] Conciliator, sive Ars conciliandorum eorum quæ in iure contraria videntur, vtendiq[ue] iis quæ vere contraria sunt. Esemplare della Yale University, Law School Library;

1615, Giessae Hassorum [Giessen], imprimebat Casparus Chemlinus, in 8°, 16 cm, cc. [8], pp. 279 [1 bianca], con il titolo Conciliator enucleatus; seu, Differentiarum philosophicarum et medicarum. Esemplare della National Library of Medicine of the USA;

1621, edizione identica a quella del 1615. Esemplare della National Library of Medicine of the USA.